Wielu z nas haluksy  kojarzą się z dolegliwością, na którą uskarżają się seniorzy. Jednak schorzenie to w dużej mierze dotyczy także osób młodych, przede wszystkim kobiet. Pociąga za sobą nie tylko problemy natury estetycznej, ale przede wszystkim ból, który w zaawansowanym stadium może utrudniać chodzenie. Jak najszybsze wprowadzenie postępowania zachowawczego pozwala zminimalizować objawy i zatrzymać rozwój choroby, a nawet częściowo cofnąć zmiany.

Z poniższego artykułu dowiesz się czym jest paluch koślawy, jakie są jego objawy i przede wszystkim jak go skutecznie leczyć. Jedną ze skuteczniejszych metod łagodzenia dolegliwości, którą możesz wykonać samodzielnie w domu, jest taping haluksa. Więcej na ten temat dowiesz się z artykułu Taping haluksa- skuteczna pomoc w leczeniu palucha koślawego

Czym jest paluch koślawy (hallux valgus)?

Paluch koślawy, potocznie nazywany haluksem (od łac. hallux valgus), to jedna z najczęstszych deformacja stopy, która dotyka ok. 2-4% populacji, zdecydowanie częściej kobiet (7-9 razy). 

Zlokalizowana jest w obrębie I stawu śródstopno- paliczkowego i polega na zaburzeniu ustawienia kości.  Paluch ustawia się koślawo (stąd nazwa paluch koślawy), do środka, w kierunku reszty palców. Natomiast I kość śródstopia wykrzywia się na zewnątrz, a jej przemieszczona głowa rozciąga tkanki miękkie, tworząc charakterystyczne wybrzuszenie, które przypomina guz. W zależności od wielkości kąta między osią palucha a I głowy kości śródstopia deformacje dzielimy na łagodne, umiarkowane, zaawansowane i ciężkie. 

Zmiany przy haluksie postępują stopniowo, a wraz z zaawansowaniem objawy nasilają się. Niestety paluch koślawy często jest bagatelizowany. Początkowo deformacja powoduje otarcia oraz dyskomfort podczas noszenia obuwia i obejmuje tylko jeden palec. Z czasem może jednak powodować duży ból, także w nocy, i przenieść się na całe przodostopie. Zaniedbanie leczenia prowadzi do poważnych zmian- zarówno miejscowego stanu zapalnego i zwyrodnienia, jak i zaburzenia w układzie całego przodostopia. Zadaniem stopy, jest podpieranie szkieletu  i przenoszenie ciężaru ciała. Zmiany w jej obszarze, spowodowane przez hallux, powodują dolegliwości bólowe, które utrudniają chodzenie, i zaburzenie wzorca ruchu. Na szczęście są sposoby, aby zatrzymać rozwój deformacji. Warto zatem jak najszybciej wdrożyć odpowiednie postępowanie profilaktyczno- lecznicze, takie jak dobór właściwego obuwia i taping palucha koślawego. 

Wbrew powszechnym opiniom, hallux nie dotyczy tylko osób starszych, ale i młodych, a swoje początki może mieć nawet w wieku dziecięcym. Duża liczba przypadków ma podłoże genetyczne, zatem choroba może być także dziedziczona. Paluch koślawy może występować w jednej lub obu stopach. Często nie jest to izolowana wada, a pojawia się w powiązaniu  z płaskostopiem poprzecznym. 

Haluks- objawy

W początkowym stadium koślawienia palucha obserwuje się ciągnięcie skóry, jej zaczerwienienie i pieczenie a noszenie obuwia powoduje dyskomfort. W miarę pogłębiania deformacji pojawiają się takie objawy jak:

• koślawe ustawienie palucha i wybrzuszenie przyśrodkowe u jego postawy,  spowodowane przemieszczeniem I kości śródstopia
• nieestetyczny wygląd skóry i stopy
• pogrubienie skóry i okolicznych tkanek; występują zaczerwieniania, otarcia, odgniaty i modzele w okolicy podstawy I palca oraz podeszwy przodostopia
• ból palucha po przyśrodkowej i grzbietowej stronie stawu I śródstopno- paliczkowego, nasilający się podczas nacisku, chodzenia czy drażnienia przez obuwie 
• mrowienie, drętwienie lub pieczenie stopy po stronie grzbietowej (spowodowane podrażnieniem nerwu skórnego grzbietowego przyśrodkowego)
• obrzęk w okolicy zajętego stawu, związany ze stanem zapalnym
• poszerzenie przodostopia i związane z nim trudności w doborze obuwia
• zniekształcenie II palca, a nawet pozostałych, wskutek nacisku przez paluch
• ograniczenie zgięcia grzbietowego palucha
• zmęczenie stóp
• nieprawidłowe napięcie mięśni łydek
• zaburzenie wzorca chodu
• trudności w chodzeniu 
• obniżenie aktywności fizycznej

Przyczyny haluksa

 
Stopa, podczas poruszania przetacza się po podłożu i w ten sposób przenosi obciążenie ciężaru ciała. Prawidłowo jej trzy punkty tworzą tzw. trójkąt podparcia. Należą do nich: pięta (która podczas chodu jako pierwsza ma kontakt z podłożem), głowa V kości środstopia oraz głowa I kości śródstopia, czyli miejsce, gdzie powstaje hallux. 

Aparat więzadłowy, w szczególności łuk poprzeczny stopy, ma za zadanie ustabilizować szkielet i umożliwić przenoszenie obciążeń, amortyzując je podczas poruszania się. Jeśli jednak nie jest on dość silny (np. przy płaskostopiu), sklepienie zaczyna się zapadać, a kości nie są już utrzymywane na swoim miejscu. Nadmierne obciążenie i przewlekłe przeciążenie trzeciego elementu prowadzi do zmian strukturalnych i koślawienia palucha. 

Za podstawową przyczynę powstania kaluksa uważa się noszenie nieprawidłowego obuwia, szczególnie z wąskim przodem lub na wysokim obcasie/ szpilkach, które zaburza biomechanikę ruchu, kumulując obciążenia w okolicy przyśrodkowej przodostopia i palucha. 

Często występowanie palucha koślawego powiązane jest także z koślawością kolan. W jej wyniku obciążenie w większej mierze skupia się na przyśrodkowej stronie stopy, co prowadzi do obniżenia łuku podłużnego i przeciążenia trzeciego punktu podparcia (stawu MTP), czyli miejsca gdzie pojawia się haluks.

Do głównych czynników przyczyniających się do powstawania palucha koślawego można zaliczyć:

• uwarunkowania genetyczne (szczególnie u dzieci i młodzieży)- jeśli w rodzinie występują haluksy, ryzyko ich dziedziczenia wynosi nawet 75-85% 
• płeć- u kobiet, ze względu na słabszy aparat więzadłowy i noszenie obuwia na obcasie, hallux rozwija się od 7 do 9 razy częściej
• noszenie nieodpowiedniego obuwia, które uciska i wymusza ustawienie palucha w złej pozycji, a także, wskutek przeciążenia przodostopia, powoduje płaskostopie poprzeczne (wąskie buty, w szczególności na wysokim obcasie). Takie ustawienie stopy z czasem może zostać utrwalona poprzez przykurcz torebek stawowych
• osłabienie aparatu mięśniowo-więzadłowo-stawowego, spowodowane uwarunkowaniami genetycznymi (u kobiet jest on słabszy) lub siedzącym trybem życia
• płaskostopie
• długotrwałe przeciążenie związane z pracą w pozycji stojącej
• osłabienie stawu skokowego
• koślawość kolan
• nadwaga;
• hipermobilność pierwszej kości śródstopia (np. po zwichnięciu)
• przebyte urazy i stany zapalne w obrębie stopy
• RZS (reumatoidalne zapalenie stawów)
• łuszczyca
• przykurcz ścięgna Achillesa
• dysproporcja napięcia między mięśniem odwodzicielem palucha a przywodzicielem

Diagnostyka

 
W zaawansowanym stadium wygląd palucha koślawego jest tak charakterystyczny, że jego rozpoznanie zazwyczaj nie stanowi problemu. Jeśli jednak zmiany dopiero zaczynają się pojawiać, warto skonsultować się z fizjoterapeutą lub lekarzem ortopedą. Wprowadzenie postępowania już w początkowym stadium, może zatrzymać zmiany a nawet do pewnego stopnia je odwrócić. 

Diagnostyka pozwoli określić stopień deformacji i dobrać odpowiednie leczenie. Do podstawowych badań należą: 

• oglądanie obrysu stawu i ustawienia kości
• badanie palpacyjne przebiegu ścięgna mięśni prostownika długiego palucha i trzeszczek
• testy ruchomości w stawie I śródstopno- paliczkowym (MTP)- trakcja oraz ślizg dogrzbietowy, dopodeszwowy, przyśrodkowy
• zdjęcia RTG (obrazuje stopień deformacji)

Jak leczyć paluch koślawy?

Leczenie koślawego palucha uzależnione jest od stopnia zaawansowania deformacji. W wielu przypadkach ogranicza się ono do postępowania zachowawczego, poprzez zmianę obuwia, fizjoterapia oraz, w razie konieczności przy nadwadze, redukcję masy ciała. Zdarza się, że w zaawansowanych przypadkach, kiedy dolegliwości bólowe są bardzo silne a chodzenie utrudnione, potrzebna jest operacja. Kwalifikacja ta jednak należy do lekarza- specjalisty ortopedii i traumatologii.  Po zabiegu wprowadza się dalsze postępowanie rehabilitacyjne.

Celem leczenia haluksa jest zniwelowanie, lub chociażby zredukowanie dolegliwości bólowych, korekcja ustawienia kości i stawu oraz przywrócenie prawidłowej funkcji stopy i mobilności. Postępowanie skoncentrowane jest przede wszystkim w obszarze stopy, ale w razie potrzeby, żeby wyeliminować przyczynę zaburzenia i związane z nimi przeciążenia, może obejmować także normalizację napięć i korekcję ustawienia w innych obszarach łańcucha kinematycznego,  t.j. staw skokowy, łydka, staw kolanowy (w przypadku wspomnianej już koślawości kolan) a nawet miednica. Jeśli koślawienie palucha jest następstwem innego schorzenia, np. osłabionego stawu skokowego, postępowanie fizjoterapeutyczne, poza leczeniem miejscowym,  musi obejmować także początkową przyczynę. 

Właściwe obuwie

Podstawowym działaniem przy haluksie jest dobór właściwego obuwia, które nie będzie powodować patologicznego ustawienia stopy i przeciążenia przodostopia. Nie leczy ono deformacji, ale łagodzi dolegliwości bólowe i dyskomfort. Ponieważ źle dobrane obuwie jest jedną z przyczyn palucha koślawego, jego właściwy wybór stanowić będzie także profilaktykę pogłębiania zmian. Odpowiednio dobrane buty powinny mieć płaski lub niewielki obcas oraz miękką wyściółkę, ktore nie uciska ale dostosowuje się do kształtu stopy. Ich przód nie może być zbyt wąski i szpiczasty- palce powinny naturalnie się układać i móc swobodnie poruszać. Obuwie nie może być ani za ciasne, ani za duże-powinno delikatnie stabilizować stopę. 

Ortezy, wkładki i żelowe osłony

Czasami zaleca się stosowanie ortezy na haluksy, która prostuje hallux, jednak jej noszenie nie rozwiązuje problemu. Co prawda odciąża staw i hamuje pogłębianie deformacji, ale nie eliminuje przyczyny. Do tego noszenie stabilizatora jest dość niewygodne, szczególnie w ciągu dnia, kiedy zakładamy obuwie. Zdarza się, że z tego powodu pacjenci stosują je jedynie w nocy, podczas odpoczynku. 

Innym rodzajem zaopatrzenia, które stosuje się wspomagająco w leczeniu palucha koślawego są specjalnie, indywidualnie dobrane wkładki lub półwkładki ortopedyczne, peloty i poduszeczki. Korygują ustawienie stopy (zapobiegają pronacji), i mają działanie amortyzujące, co doraźnie poprawia wzorzec chodu i zwiększa komfort przy poruszaniu się. Dostępne  są także żelowe osłony, które lokalnie zmniejszają nacisk na okolicę haluksa i zapobiegają tworzeniu się nagniotków i modzeli. 

Taping (

co daje taping haluksa?)
Skuteczna metodą wspomagającą leczenie palucha koślawego jest plastrowanie, nazywane także tapingiem podologicznym. Jego celem jest przede wszystkim złagodzenie dolegliwości bólowych, stworzenie warunków do regeneracji oraz skorygowanie nieprawidłowego ustawienia struktur. Niewątpliwą zaletą tapingu halluxa jest możliwość stosowania go całodobowo- to forma terapii 24h/7 dni w tygodniu. Poza tym jego noszenie jest dyskretne i wygodne- nie utrudnia jednoczesnego korzystania z obuwia. 

W zależności od rodzaju użytych taśm (sztywne, kinezjologiczne, biomechaniczne), możemy osiągnąć różne efekty terapeutyczne. Elastyczne aplikację wspomagającą odpływ żylny i limfatyczny, dzięki czemu redukują obrzęk i stan zapalny. Odpowiednia aplikacja potrafi także zapewnić wsparcie aparatu więzadłowego, co poprawia stabilizację, pozwala na utrzymanie prawidłowego położenia elementów stopy i zapobiega dalszemu postępowi choroby. 

Innowacyjnym rozwiązaniem jest biomechaniczny taping palucha koślawego, który nie tylko zmniejsza odczucia bólowe oraz wspiera mechanicznie mięśnie i więzadła (przez co odciąża hallux i stopę) ale ma także wyjątkowe elastyczne działanie korygująco- stabilizujące, które nie ograniczenia fizjologicznej ruchomości. Dzięki temu aplikacja z użyciem biomechanicznej taśmy Dynamic Tape poprawia wzorzec ruchu i usprawnia funkcję stopy podczas chodu.  

Ze względu na umiejscowienie na stopie, do której mamy łatwy dostęp, aplikację na hallux można wykonać nawet samodzielnie w domu. Jest ona stosunkowo prosta, jednak w razie potrzeby poproś o pomoc fizjoterapeutę.

We wpisie “Tejping haluksa- skuteczny sposób wsparcia w leczeniu palucha koślawego” znajdziesz szczegółową instrukcję, jak wykonać aplikację na paluch koślawy oraz informacje jakie są ich rodzaje i co daje tejping haluksa.

Kinezyterapia czyli ćwiczenia na paluch koślawy

Ważnym elementem postępowania w przypadku leczenia haluksa są ćwiczenia, które mają za zadanie nie tylko zahamować postępowanie zmian degeneracyjnych i poprawę przewodnictwa nerwowego, ale i wyeliminowanie przyczyny. Dlatego kinezyterapia nie ograniczają się do samej stopy, a obejmuje ćwiczenia:

• • eliminujące przykurcze, które nasilają i utrwalające deformacje (np. odwodzenie palucha w stronę przyśrodkową przy jednoczesnym odciąganiu pozostałych palców w przeciwną stronę)
  • rozluźniające i rozciągające, tj. stretching czy czy PIR (poizometryczna relaksacja mięśni), ukierunkowane są na poprawę rozciągliwości mięśni i więzadeł. Dotyczą przede wszystkim, przywodzicieli oraz prostowników palucha i palców, mięśni łydki i ścięgna Achillesa.
  • wzmacniające osłabione mięśnie i więzadła, szczególnie w obszarze łuku podłużnego stopy- większa amortyzacja obciąża okolicę halluxa (np. toczenie piłki bosą stopą, chwytanie palcami) 

• korygujące ustawienia kończyny i miednicy
• reedukacji chodu i torowanie prawidłowego obciążania stóp (3 punkty podparcia)

Techniki terapii manualnej

Techniki manualne takie jak terapia punktów spustowych czy trakcja i mobilizacje ślizgowe (przede wszystkim stawu MTP ale i całej stopy) są dobrym uzupełnieniem ćwiczeń. Ich zadaniem jest normalizacja napięcia mięśniowego i poprawa ruchomości stawu oraz korekcja ewentualnych współistniejących zaburzeń.

Fizykoterapia

W łagodzeniu bólu i stanu zapalnego pomocne będą zabiegi fizykoterapeutyczne, które rozluźniają napięte tkanki i pobudzają procesy gojenia. Przy haluksach stosuje się zamiennie TENS (elektrostymulację nerwów czuciowych), laseroterapię, pole magnetyczne niskiej częstotliwości, krioterapię, ultradźwięki (lub fonoforezę) oraz falę uderzeniową.

Farmakoterapia

Przy silnych dolegliwościach bólowych zastosować można tabletki i maści przeciwbólowe i przeciwzapalne. Jest to jednak doraźne postępowanie wspomagające złagodzenie objawów.

Leczenie chirurgiczne

Jeśli postępowanie zachowawcze nie przynosi efektów, a zmiany degeneracyjne są bardzo duże, lekarz ortopeda może podjąć decyzję o operacyjnej korekcji ustawienia kości a nawet wymianie stawu. Celem zabiegu jest złagodzenie dolegliwości bólowych i przywrócenie prawidłowej funkcji stopy. Trzeba jednak pamiętać, że zabieg operacyjny zawsze niesie ze sobą ryzyko powikłań i nie daje gwarancji, że ból całkowicie ustąpi a paluch będzie idealnie prosty.

Profilaktyka

Podstawowym elementem profilaktyki halluxa jest wspomniane już noszenie odpowiedniego obuwia oraz wyrównanie zaburzeń w układzie ruchu, w których następstwie paluch może zacząć się koślawić. 

Poza tym warto wprowadzić aktywność fizyczną. Brak ruchu osłabia więzadła, przez co nie są w stanie spełniać swojej funkcji. Ćwiczenia pozwolą utrzymać łuk poprzeczny i podłużny oraz pozostałe struktury stopy w dobrej kondycji, co przekłada się na ich wydolność i skuteczne działanie amortyzujące.
Dobrą praktyką jest także regularne rolowanie stóp za pomocą piłeczki, ze szczególnym uwzględnieniem rozcięgna podeszwowego. 

Przy osłabieniu więzadeł, spowodowanym brakiem ruchu, urazem, czy predyspozycjami genetycznymi, pomocny będzie także biomechaniczny taping. Zabezpieczy stopę przed nadmiernym przeciążeniem (a w efekcie koślawieniem palucha), jednocześnie nie “rozleniwiają” mięśni i więzadeł, a wspierają naturalny ruch, zgodny z biomechaniką ciała. Szczególnie dobrze sprawdzi się u osób, których tryb życia wiąże się z dużym obciążeniem stóp (pracują cały dzień w pozycji stojącej lub uprawiających sport) lub narażonych na ich niewystarczającą stymulacje z powodu małej aktywności fizycznej i całodniowej pracy w pozycji siedzącej.

Warto także zadbać o prawidłową masę ciała. Dodatkowe kilogramy to większe obciążenie, z jakim stopy (ale także pozostałe stawy kończyn dolnych) muszą się zmagać. Mniejszy nacisk to niższe ryzyko koślawienia palucha.